Wody gruntowe i podziemne
Wody powierzchniowe
Gmina Poraj leży w dorzeczu Odry. Pod względem zasobności w wodę należy do obszarów samowystarczal-nych. Wody zajmują ok. 9% powierzchni Gminy, z czego zasadniczą część stanowi sztuczny zbiornik wodny na Warcie - Zalew Porajski (5,04 km2). Powierzchnia pozostałych zbiorników i cieków wodnych wynosi
w sumie ok. 0,1 km2 .
Największą rzeką przepływającą przez teren gminy jest Warta – główny, prawobrzeżny dopływ Odry.
Lewe dopływy Warty to: Złoty Potok (płynie przy południowo-zachodniej granicy i wpada do zbiornika)
oraz Czarka (przy północno-zachodniej granicy). Potok Czarka Jastrzębska płynie także jako prawy dopływ przez Żarki Letnisko. Żaden z tych dopływów nie przekracza 7 km długości, przy czym przez teren gminy płyną tylko ich końcowe: ok. 3 km odcinki.
Łączna długość rzek, potoków i rowów odwadniających wraz z 5 km długości zbiornikiem na Warcie wynosi ok.46 km, co daje średnią gęstość sieci wodnej ok. 0,7 km/km2 .
Zbiornik na Warcie zasilany jest dodatkowo przez dopływ lewobrzeżny: potok Boży Stok i prawobrzeżny: potok Ordonkę. Na dnie niewielkich, wysłanych piaskami dolin, występują okresowe strumienie i jeziorka napełniające się wodą podczas wiosennych roztopów i latem po obfitych opadach burzowych.
Potok Ordonka (Masłońskie)
Fot.: PolskieSzlaki.pl
Powstanie zbiornika wodnego na Warcie spowodowało szereg zmian w stosunkach wodnych na terenie Gminy. W otoczeniu zbiornika Poraj występują lokalne podtopienia terenu związane z podniesieniem się wód gruntowych. Odnosi się to w głównej mierze do terenów położonych w zagłębieniach depresyjnych
w odniesieniu do rzędnej lustra wody w zbiorniku. Warta wraz z dopływami bocznymi znalazła się
w warunkach nowego, lokalnego poziomu bazy erozyjnej. Natomiast poniżej zapory czołowej koryto rzeki
na długości 622 metrów zostało uregulowane.
W związku z powstaniem zbiornika wykonano kosztowne zabiegi hydrotechniczne mające na celu przełożenie na długości 1000 m koryta Ordonówki. Potok ten jest prawym dopływem Warty, wypływa ze źródeł krasowych w okolicy Zaborza, a pierwotnie przepływał przez miejscowość Masłońskie. W związku
z wybudowaniem zapory bocznej nr 2 na obrzeżu miejscowości Masłońskie, ujście Ordonówki do zbiornika obecnie znajduje się około 250 m na północ od tejże zapory.
Poza wymienionymi uprzednio potokami obszar Gminy Poraj jest odwadniany przez szereg rowów melioracyjnych, z których spływ ma charakter okresowy.
Wybudowanie zbiornika oraz jego dalsze funkcjonowanie wpłynęło na zmianę reżimu Warty w przekroju wodowskazowym Poraj, zlokalizowanym poniżej zapory, w porównaniu z okresem poprzedzającym spiętrzenie rzeki. Stwierdzono obniżenie przepływów maksymalnych, średnich i minimalnych. Obniżenie przepływów maksymalnych wynika z zatrzymywania w czaszy zbiornika fali wezbraniowej i jest bardzo pozytywnym procesem, charakteryzującym większość zbiorników zaporowych. Natomiast zmniejszenie przepływów minimalnych jest zjawiskiem odosobnionym i czyni zbiornik „Poraj" wyjątkowym obiektem
w porównaniu z innymi tego typu obiektami, które zazwyczaj wpływają na podniesienie przepływów minimalnych.
Według specjalistów z zakresu hydrologii sytuacja taka może wynikać z ujemnego bilansu wymiany podziemnej wód zbiornika, przejawiającej się postaci ucieczki wód limnicznych w warstwy skalne podścielające dno zbiornika. Często wynika to z obecności tzw. okien hydrogeologicznych w strefach uskoków, bądź może to mieć związek z prowadzoną wcześniej działalnością górniczą powodującą
tworzenie lejów depresyjnych.
Zbiornik wodny na Warcie - Zalew Porajski
(kładka w górnej części zalewu między Kuźnicą a Masłońskim)
Fot.: arch. UG Poraj
Wody podziemne
W Gminie Poraj wyróżniania się kilka pięter wodonośnych o zróżnicowanym rozprzestrzenieniu, parametrach hydrogeologicznych i znaczeniu użytkowym.
Obszar Gminy Poraj położony jest w zasięgu GZWP nr 327 o nazwie Lubliniec – Myszków, natomiast północno-wschodni kraniec Gminy obejmuje zasięg Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWP nr 326
o nazwie Częstochowa E.
Wiek utworu Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWP nr 326 Częstochowa E to jura górna, szacunkowe zasoby dyspozycyjne 1020 [tys.m³/dobę], średnia głębokość ujęcia 160 m. W tym miejscu znajduje się obszar wymagający najwyższej ochrony wód podziemnych (ONO) oraz przebiega granica udokumentowanych regionalnych zasobów wód podziemnych.
GZWP nr 327 o nazwie Lubliniec – Myszków posiada szacunkowe zasoby dyspozycyjne 312 [tys.m³/dobę], średnia głębokość ujęcia to135 m, obejmuje powierzchnię 2100 km2. Kompleks wodonośny jest zbudowany z dolomitów, wapieni i margli triasu, a jego miąższość wynosi od 10 do 250 m. Na przeważającej części obszaru kompleks wodonośny jest przykryty serią utworów słabo przepuszczalnych triasu górnego i jury dolnej. Przeciętna głębokość studzien ujmujących te wody to około 135 m. Główną cechą zbiornika jest to,
iż jest to największy w ramach triasu śląskiego zbiornik wód podziemnych. Poziomami wodonośnymi są utwory wapienia muszlowego i retu zasilane bezpośrednio na wychodniach oraz poprzez sączenie z innych warstw, np. czwartorzędowych i jurajskich. Główną warstwą wodonośną są tu piaski i piaskowce warstw krośnieńskich o miąższości 20 do 40 m i dobrych parametrach hydrogeologicznych. Miejscami w zale-gających wyżej iłach wodonośnych występują nieciągłe i o zmiennej miąższości warstwy wodonośne tzw. międzyrudne o niewielkiej wartości użytkowej. Na znacznym obszarze warstwy krośnieńskie mają kontakt hydrauliczny z niżej zalegającymi dolnojurajskimi piaskami warstw łysieckich górnych.
Istotnym zagrożeniem opisywanych wód w rejonie wychodnim są liczne punktowe ogniska zanieczyszczeń, zaś w rejonach, gdzie warstwa wodonośna pokryta jest iłami wodonośnymi pojawia się zagrożenie ze strony zatopionych kopalń rud żelaza. W wyniku ługowania związków chemicznych w wodach wypełniających wyrobiska kopalniane notuje się zwiększone stężenia siarczanów, żelaza i manganu.
Pod względem hydrochemicznym wody te należą do prostych i naturalnych. Ochrona wód podziemnych, jako głównego źródła zaopatrzenia ludności w wodę jest ważnym elementem oceny tendencji przeobrażeń środowiska przyrodniczego. W związku z tym wody te badane są z uwzględnieniem stopnia naturalnej izolacji, a zatem wrażliwości na wpływ zanieczyszczeń.
Monitoring jakości wód podziemnych na poziomie krajowym prowadzony jest przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie.
Monitoring jakości wód podziemnych na poziomie regionalnym prowadzony jest przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach.
Główne zbiorniki wód podziemnych w Polsce
Fot.: Informator PSH - Główne Zbiorniki Wód Podziemnych w Polsce
(Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2017 r.)
GZWP nr 326 GZWP nr 327
Fot.: Informator PSH - Główne Zbiorniki Wód Podziemnych w Polsce
(Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2017 r.)
